Safarov Sh. So'z yasash tizimlari qiyosiga kognitiv yondashuv. maqola
Kalit so‘zlar: madaniyat, qiyosiy tahlil, asimmetriya, so‘z yasash, prototip, kognivizm.
Demak, yasama so‘z yoki har qanday derivatni lisoniy tafakkur faoliyat “mahsuli”, shu faoliyat oqibatida yaratilgan “asar” sifatida qarash lozim bo‘ladi. Yasama birlik G.Gegel taklif qilgan uchlik “ijodkor sub’ekt asar iste’molchi sub’ekt” uchligi (Gegel 1977: 383) doirasida “madaniy belgi” mundarijasiga ega hodisa maqomida qaralishi kerak.
Ismailov Akmal Rustamovich,
Independent Postgraduate, Samarkand State Institute of Foreign Languages. An active member of Alberta Teachers of English as a Second Language (ATESL), Canada.
Key words: emotional intelligence, cognitive processes, emotions, behaviour, communication, reactions.
Ismailov A. Hissiy aql va uning bilish jarayonlari bilan aloqasi.
Исмаилов А. Эмоциональный интеллект и его связь с когнитивными процессами.
Geografik nomlar, ya’ni toponimlarda o‘lka tarixi, etnografiyasi va tabiati haqidagi ma’lumotlar saqlanib qoladi. Kishi o‘z hayotini yashab turgan qishlog’i, mahallasi va shahridan ajratgan holda tasavvur qilolmaydi. Demak, inson hayoti toponimlar bilan uzviy bog`liq. Shu ma’noda ushbu maqolalar to‘plami kitobxonlarning o‘z o‘lkalarini yanada ko‘proq bilib olishlariga yordam beradi deb umid qilamiz.
Aslida leksik maydon nazariyasi birinchi marta nemis olimi J.Trier tomonidan 1931 yil 12 martda ma’lum qilingan. Trierning aytishicha so‘zlar boshqa bir, ya’ni o‘sha maydonga daxldor bo‘lgan so‘zlarga bo‘lgan munosabati orqali o‘z ma’nosini yaratadi. Bir maydonga tegishli bo‘lgan so‘zlarning birining ma’nosi kengayishi natijasida boshqa bir so‘zning ma’nosining torayishiga olib keladi. Agar ma’lum so‘z semantik o‘zgarishga duchor bo‘ladigan bo‘lsa, leksik maydondagi barcha so‘zlar mazmuni o‘zgaradi. Trierning nazariyasi bo‘yicha leksik maydon bu oson aniqlanadigan yopiq yig‘indi bo‘lib unga hech qanday boshqa bir ma’no qo‘shish mumkin emas.
Ma’lum tushunchani grammatik va leksik birliklar vositasida ifodalanishiga grammatik leksik maydon deyiladi.
"Xorijiy filologiya" jurnalidan, 1-son, 2020
Tiyran fikrli olima Gulnoz Xollieva o‘z kitobida to‘g‘ri ta’kidlaganidek, aksariyat rivojlangan mamlakatlarda qiyosiy adabiyotshunoslik fanining darsliklari yaratilgan, adabiy komparativistikaning turli jihatlariga oid jiddiy tadqiqotlar yaratilib kelinmoqda. Ammo, o‘zbek adabiyotshunosligida bu borada hanuz darslik yaratish tugul, qiyoslash metodi nazariyasi, metodologiyasi va amaliy metodlari ishlab chiqilmagan. Muallif o‘rinli ta’kidlaganidek, bu sohada endi ilk qadamlar qo‘yilmoqda, A.Qosimov va boshqalarning hammualliflikdagi o‘quv qo‘llanmasi, D.Bahronovaning ispan tilida chop etilgan asarlari paydo bo‘ldi. Afsuski, hamon yaratilayotgan va himoya qilinayotgan o‘nlab dissertatsiyalarning xulosalari, natijalari umumlashtirilmasdan qolib ketmoqda (fanning ishlab chiqarish, bu erda, ta’lim sohasi bilan uzilishi kuzatiladi), ular orasida hali nazariy jihatdan mustahkam ishlanmagan qiyosiy metodga tayanilgan holda himoya qilinayotgan xom ishlar ham uchraydi.
Tarjima mahorati
“Shohona bog`” deb nomlangan salmoqli, bejirim tarzda “Yevropa nasriy adabiyoti antologiyasi” rukni ostida “Turon-Iqbol” nashriyotida chop etilgan tarjima asarlar to`plami nafaqat nashr sifati, balki mazmuni bilan ham kishi e`tiborini tortadi. Ushbu kitobga jamlangan asarlar tarjimoni Eshqobil Vali yozuvchi, shoir, tarjimon, adabiyotshunos va noshir, Samarqand adabiy muhitining taniqli vakili.
Ushbu maqolada kelajaki buyuk davlatni barpo etishda yosh avlodni kitobxonlikka jalb etish, estetik madaniyati va ideali yuksak bo`lgan shaxs oldiga oliyjanob vazifa, yoshlarning ijodkorlik tuyg`ularini ruyobga chiqarish, ular o`rtasida kitobxonlikni rivojlantirish haqida so`z yuritilgan.
Kalit so`zlar va iboralar: kitobxonlikni rivojlantirish, estetik madaniyat, yoshlar ijodkorligini, ahloqiy tarbiya, badiiy adabiyot.
Shuni alohida ta’kidlash lozimki, nutq birliklari va ularni belgilash masalasi tilshunosligimizda tadqiqotlar kun tartibiga hali ham tom ma’noda qo‘yilgani yo‘q, mavjud ba’zi ishlarda esa masala tavsifi chegarasi gapning sintaktik tahlilidan nari o‘ta olmayapti. To‘g‘ri, gap nutq birligi sifatida alohida sathni tashkil etadi. Biroq nutqning gapdan katta birliklari ham mavjud bo‘lib, ularning har biri nutqning lingvistik tabiati nuqtai nazaridan izohlanmogi lozim deb o‘ylaymiz.
Oliy ta’lim sifatini ta’minlash borasida Samarqand davlat chet tillar institutida amalga oshirilayotgan ishlar e’tiborga molik: jumladan, institut jahonning rivojlangan mamlakatlaridagi 50 dan ortiq etakchi universitetlar va oliy o‘quv yurtlari bilan ta’lim, ilmiy-tadqiqot, malaka oshirish kabi sohalarda samarali hamkorlik shartnomalari tuzdi. Hozirgi kunda jahonning yuqori reytingga ega universitetlarining 15 nafar xorijlik malakali mutaxassislari ingliz, xitoy, koreys, yapon, indonez, italyan, turk, yapon, fransuz va arab tillaridan institutda talabalarga tahsil berib kelmoqda.
SamDCHTI o`qituvchisi fransiyalik talabalarga dars berdi.
Samarqand davlat chet tillar institutida fransuz tili ta`lim yo`nalishi bo`yicha 105 nafar talaba va fransuz tili mutaxassisligida 5 nafar magistrant tahsil olmoqda. Kafedrada 20 nafar professor-o`qituvchi va bir nafar xorijlik mutaxassis (Mari Redares xonim) faoliyat olib boryapdi.
